De ziekte van Cushing (Hyperadrenocorticisme)
Wat is de ziekte van Cushing?
De ziekte van Cushing is een aandoening die ontstaat door een overmatige productie van cortisol door de bijnier.
De bijnier is een klein orgaantje in de buikholte dat meerdere hormonen produceert. De bijnier wordt aangestuurd door een kliertje in de hersenen, de hypofyse. De hypofyse geeft ACTH af, een stof die de bijnier aanzet tot de productie van cortisol.
Cortisol heeft verschillende functies in het lichaam, zoals het afremmen van het immuunsysteem, het is betrokken bij de werking van insuline en de afbraak van suiker voor het verkrijgen van energie, het regelt het gebruik van eiwit, suikers en vetten in het lichaam en draagt bij aan het behouden van de bloeddruk. Cortisol wordt ook wel het stresshormoon genoemd, omdat de afgifte in situaties van stress sterk verhoogd wordt. Cortisol maakt het lichaam klaar om te reageren op stress en is essentieel voor het functioneren van het lichaam.
Hoe ontstaat de ziekte van Cushing?
Er kunnen 3 verschillende oorzaken zijn voor het ontstaan van de ziekte van Cushing. Als eerste kan er een gezwel in de hypofyse in de hersenen ontstaan. Dit gezwelletje gaat dan meer ACTH produceren. Daardoor worden de bijnieren aangezet om meer cortisol te gaan maken. Daarnaast kan er ook sprake zijn van een gezwel in de bijnier zelf die zorgt voor een verhoogde productie van cortisol.
Als laatste kan een hond de verschijnselen van de ziekte van Cushing krijgen door het geven van corticosteroïden (zoals prednisolon of dexamethason). Deze medicijnen kunnen en worden voor veel verschillende aandoeningen gebruikt en hebben meestal geen blijvende schadelijke verschijnselen. Bij sommige ziekten is het gebruik van corticosteroïden levensreddend voor de hond en nemen we de bijverschijnselen voor lief. De verschijnselen van de ziekte van Cushing zien we meestal pas na heel langdurig gebruik van de medicijnen. Meestal verdwijnen deze symptomen vanzelf na het stoppen van de medicatie.
Wat zijn de verschijnselen van de ziekte van Cushing?
Omdat cortisol zo veel verschillende functies in het lichaam heeft, kunnen er heel veel verschillende symptomen optreden bij de ziekte van Cushing. Het treedt meestal op bij oudere honden (75% van de honden is ouder dan 9 jaar) en het komt vaker voor bij kleinere hondenrassen, zoals de poedel, de teckel, en kleine terriërs. Maar ook grotere hondenrassen kunnen de ziekte van Cushing krijgen.
Zeker in het beginstadium van de ziekte van Cushing zijn honden nog niet ziek. Ze kunnen wel verschillende verschijnselen vertonen zoals:
- Veel drinken en plassen
- Grote eetlust, heel erg op eten gericht zijn
- Slechte vacht, kale plekken
- Slechte wondgenezing
- Dikke buik
- Afname spiermassa, zwakte in achterhand
- Hijgen
- Uitblijven van de loopsheid bij intacte teven
Indien de ziekte van Cushing lang bestaat en niet behandeld wordt kunnen er nog ernstigere verschijnselen optreden en kunnen worden wel echt ziek worden. Ook kan de ziekte van Cushing leiden tot suikerziekte (zie suikerziekte).
Zoals eerder al genoemd is, is er in veel gevallen sprake van een gezwel in de hersenen. Meestal is het gezwelletje klein en zal het zelf niet zorgen voor symptomen. In enkele gevallen kan het echter wel zorgen voor hersenverschijnselen, zoals:
- Blindheid
- Toevallen
- Depressie
Er kan ook sprake zijn van een gezwel in de bijnieren. Deze gezwellen zaaien soms uit naar de longen. Als er sprake is van uitzaaiingen in de longen, kan het dier hier soms verschijnselen van vertonen, zoals:
- Benauwdheid, kortademigheid
- Hoesten
Hoe wordt de diagnose gesteld?
Er moeten vaak een aantal onderzoeken uitgevoerd worden voordat de diagnose de ziekte van Cushing gesteld kan worden. Vaak verdenkt de dierenarts de hond al van de ziekte van Cushing puur op basis van de lichamelijke verschijnselen.
Lichamelijk onderzoek:
Bij het lichamelijk onderzoek valt vaak op dat een hond een dikke buik heeft en juist een matige bespiering aan de achterhand. Soms kan ook de bespiering op het hoofd duidelijk verminderd zijn. Verder kunnen er kale plekken, zoals een kale buik of een kale staart gevonden worden.
Urine onderzoek:
Een van de eerste klachten waar eigenaren vaak mee komen, is het vele drinken en plassen van de hond. Het is daarom altijd belangrijk om wat urine na te kijken, en dan met name te kijken naar de concentratie van de urine (soortelijk gewicht). Meestal is die bij Cushing lager dan 1.020.
Verder remt cortisol het immuunsysteem, waardoor er makkelijker ontstekingen kunnen ontstaan, de urine wordt daarom ook gecontroleerd op een blaasontsteking. In sommige gevallen kan er suikerziekte ontstaan door de Cushing, in dat geval zal er ook glucose in de urine gevonden worden.
Bloedonderzoek:
De volgende stap is bloedonderzoek. Cortisol kan ervoor zorgen dat een bepaald leverenzym, alkalisch fosfatase (AF), verhoogd wordt. Verder zorgt cortisol ervoor dat de witte bloedcellen niet uit de bloedbaan kunnen. Bij bloedonderzoek zal dan ook vaak een lichte verhoging van de witte bloedcellen gevonden worden. Verder remt cortisol de werking van insuline en soms kan in het bloed een verhoging van het glucose gevonden worden. In een vergevorderd stadium kan Cushing leiden tot suikerziekte.
Omdat de afgifte van cortisol omhoog gaat bij stress kan de ziekte van Cushing niet aangetoond worden door eenmalig het gehalte aan cortisol in het bloed te meten. Cortisol wordt in de urine uitgescheiden. Door te kijken naar het gehalte van cortisol in de urine is het in de meeste gevallen mogelijk om de diagnose Cushing te stellen. Het gehalte aan cortisol is niet gevolg van een momentopname (zoals bij bloedonderzoek), maar van de uitscheiding over een langere periode (het geeft een goede indruk van de gemiddelde afgifte van cortisol). Omdat bij stress de cortisol afgifte ook omhoog gaat, is het belangrijk dat de urine verzameld wordt in een veilige omgeving, namelijk thuis.
De dierenarts wil graag van drie op één volgende dagen de ochtendurine hebben. In de urine wordt gekeken naar de verhouding tussen cortisol en creatinine (c/c ratio).
Na het opvangen van urine op de 2e dag, moet u om de acht uur dexamethason pillen geven. Dit is nodig om onderscheid te kunnen maken tussen de verschillende vormen van de ziekte van Cushing.
Soms is het hierna nog nodig om verder onderzoek uit te voeren, hierover zal uw dierenarts u verder inlichten.
Wat is de behandeling van de ziekte van Cushing?
Er zijn verschillende behandelingen mogelijk:
Medicamenteus
Vroeger konden de honden alleen met Lysodren® (mitotane) behandeld worden. Deze stof zorgt voor een irreversibele vernieling van het bijnierschors, waar de cortisol geproduceerd wordt. Het kan ook het gezwel in de bijnier vernielen. Omdat Lysodren het schors van de bijnier vernietigd, zal de hond na deze behandeling levenslang medicijnen moeten slikken.
Lysodren is vaak ook succesvol als er sprake is van uitzaaiingen bij een gezwel in de bijnier. Voor deze behandeling verwijzen wij u door naar een specialist.
Tegenwoordig is een nieuw medicijn op de markt gekomen voor de behandeling van Cushing, namelijk Vetoryl® (trilostane). Vetoryl zorgt voor een remming van het bijnierschors. Omdat het bijnierschors niet vernietigd wordt, zal de hond geen hormonen hoeven te slikken. Honden reageren over het algemeen heel goed op de medicatie, bij een juiste dosering verdwijnen binnen enkele dagen al de verschijnselen van veel drinken en plassen en vraatzucht. In het begin zal om de paar weken bloedonderzoek gedaan moeten worden om de juiste dosering vast te stellen, daarna zal de hond elke 3 maanden gecontroleerd moeten worden. Deze behandeling is in onze kliniek uitvoerbaar.
Chirurgisch
Als er een gezwel in hypofyse zit, kan de hond hieraan geopereerd worden. Eerst is wel verder onderzoek nodig (zoals een CT scan om de grootte van het gezwel vast te stellen) om te kijken of de hond geschikt is voor de operatie. Omdat de hele hypofyse weggehaald wordt, zal de hond na de operatie levenslang medicijnen moeten slikken. De hypofyse is namelijk een soort kliertje wat niet alleen ACTH produceert maar nog meer hormonen, zoals een hormoon om de schildklier aan te sturen. Het is een zware operatie waarvoor wij u naar een specialist zullen doorverwijzen.
Als er een gezwel in de bijnier zit, zou deze ook operatief verwijderd kunnen worden. Wederom moet eerst verder onderzoek gedaan worden (zoals een echo van de buik), om te kijken of een operatie mogelijk is. De bijnier ligt vlak naast de grote lichaamsaders en vaak vindt ingroei in de vaten plaats, waardoor een operatie niet mogelijk is. Verder zal er gekeken moeten worden of er al sprake is van uitzaaiingen. Als een operatie mogelijk is, zal vaak gedurende 2 maanden na de operatie cortisol gegeven moeten worden. Ook voor deze operatie zullen we u naar een specialist doorverwijzen.
Niets doen
Regelmatig kiezen mensen ervoor om geen therapie in te stellen. Om de hond toch een aangenaam leven te laten leiden zal het vaak wel nodig zijn om ziektes die ontstaan als complicatie op de ziekte van Cushing te behandelen. In het begin zal de hond weinig last van de ziekte van Cushing hebben. Zoals eerder al genoemd is, grijpt cortisol in op verschillende delen van het lichaam. Het zorgt onder andere voor een onderdrukking van het immuunsysteem. Hierdoor is de hond gevoeliger voor ontstekingen van bijvoorbeeld de blaas. Deze ontstekingen zullen behandeld moeten worden met antibiotica. Verder zorgt cortisol ervoor dat de huid dunner wordt. Dit kan leiden tot allerlei huidklachten, zoals wonden of ontstekingen. Hiervoor zal de hond ook behandeld moeten worden. Ook kunnen honden als gevolg van het hoge gehalte aan cortisol suikerziekte ontwikkelen. Suikerziekte als gevolg van Cushing is heel moeilijk te behandelen en zal uiteindelijk vaak een reden zijn om de hond in te laten slapen. Indien de hond last krijgt van hersenverschijnselen zoals eerder genoemd, of benauwdheid vanwege uitzaaiingen in de longen is euthanasie helaas nog de enige optie.
Het is duidelijk dat er veel komt kijken bij de ziekte van Cushing en de behandeling ervan. Wij willen graag met u de meest geïndiceerde behandeling voor uw hond uitstippelen tijdens een persoonlijk consult.